Archivo: Elhuyar
Rudolf Virchow: medikuntza gizartearentzat
Hogeita zazpi urte zituen Silesia Garaira joan zenean. Han ikusi zuenak bizitza osorako markatu zuen. Berlingo bere laborategitik 500 km-ra, herrikideak hiltzen ikusi zituen, tifusak jota, eta gosez. Gobernuak eskatuta joan zen, tifus-epidemia haren aurrean zerbait egin beharko zutela eta. Hiru astez egon zen han. Txosten batean jaso zuen, zehatz-mehatz, egoera, eta proposatu zituen konponbideak: “Hiru hitzetan laburbildu daiteke: demokrazia osoa eta mugagabea“.
Mikroskopioa artearen sorleku
Haritz baten hostoetako egitura mikroskopikoek irabazi dute aurtengo Nikon Small World argazki-lehiaketa. Hain zuzen, zuhaitzaren bizitza posible egiten duten hiru oinarrizko egitura ikusten dira: zuriz, trikomak, hostoari muturreko hotzetik eta intsektuetatik babesten laguntzen dioten egitura iletsuak; morez, estomak, gasak trukatzeko ireki eta ixten diren poroak; eta, urdinez, sustraietatik datorren ura hostoan zehar garraiatzen duten hodiak.
Eurasiako orain arteko bitxi apaindurik zaharrena aurkitu dute
Mamut-letaginez egindako zintzilikari apaindu bat da orain arte aurkitu den Eurasiako bitxirik zaharrena. Stajnia kobazuloan aurkitu zuten (Polonia), 2010ean, zaldi-hezurrez egindako tresna batekin batera, eta, erradiokarbonoaren datazio zuzenaren bidez, 42.000-37.000 urte dituela kalkulatu dute. Egileen arabera, ezagutzen den bitxi apaindu zaharrena da, eta pentsamendu sinbolikoaren sorrerarekin eta Homo sapiens espeziearen hedapenarekin erlazionatuta dago. Scientific Reports aldizkarian eman dute ikerketaren berri.
Origamia eta kirigamia, materialei ezaugarri bereziak emateko
Origamia eta kirigamia Japoniako arte-diziplinak inspiraziotzat hartuta, materialei ezaugarri mekaniko bereziak ematea lortu dute AEBko eta Txinako ikertzaile batzuek. Applied Physics Reviews aldizkarian argitaratu duten artikuluaren arabera, 2D materialak 3D bihur daitezke tolestuz (origami), ebakiz (kirigami), edo biak eginda, hau da, tolestuz eta ebakiz (hibridoak). Azken horiek, ahalmen handia eskaitzen dute.
Ozeano Garbiaren Manifestua plazaratu du nazioarteko talde batek
COP26 klima-larrialdiari buruzko gailurra igaro berritan, Nazioarteko aditu-talde batek Ozeano Garbiaren Manifestua kaleratu du, Nazio Batuek ozeanoen arloan 2030erako jarritako helburuei bultzada bat emateko asmoz. Gaurtik azaroaren 19ra bitartean egingo den ozeanoen biltzarraren oinarria izango da, eta, helburuak zehazteaz gain, haiek lortzeko estrategiak diseinatuko dituzte.
Garraioa deskarbonizatzea zailtzen duten arrazoiak nabarmendu dituzte
COP26 klimaren gailurrean eztabaidatu ziren gaietako bat garraioa izan da, hura baita isurien % 21aren jatorria. Hala, hainbat irtenbide proposatu dira garraioari lotutako isuriak gutxitzeko. Oxford Unibertsitateko Garraioa, energia eta ingurumena saileko Christian Brand ikertzaileak, ordea, helburuak lortzeko dauden zailtasunak nabarmendu ditu artikulu batean.
Dibertsitatearen eta inklusioaren aldeko urratsak ematen hasi dira zientzian
Azken aldian, mugimendua sumatzen da zientzia-sistemaren barruan. Gero eta gehiago dira zientzia-sisteman egiturazko arrazakeria eta bazterketak salatzen dituzten ahotsak, eta, azkenean, inklusioaren aldeko urrats txikiak ematen hasi dira. Aurrekoan, esaterako, ikerketa genetikoetan irizpide etikoak zehazteko eskaera egin zuten hainbat ikertzailek. Aitzinako DNA aztertzen denean, ikuspegi kolonialista azaltzeko joera dagoela adierazi zuten, eta talde natiboekiko errespetua eta sentsibilitatea ziurtatu dadin neurriak hartzera gonbidatu zuten komunitate zientifikoa. Oraingoan, Nature Medicine aldizkaria izan da urrats bat eman duena: medikuntzako ikerketetan dibertsitatea, ekitatea eta inklusioa sustatzeko atal bat sortu du, berariaz.
Giza garuna adimen kolektiboaren ondorioz txikitu dela proposatu dute
AEBko ikertzaile-talde baten arabera, litekeena da adimen kolektiboaren garapenaren ondorioz txikitu izana giza garuna eboluzioan. Txikitze hori, gainera, duela 3.000 urte inguru, nabarmenagoa bilakatu zelakoan daude, eta, agian, oraindik ez da bukatu. Hipotesi hori probatzeko, inurrietan oinarritu dira, inurri-espezie asko baitaude, eta neurri eta konplexutasun desberdinetako komunitateak osatzen dituzte. Frontiers in Ecology and Evolution aldizkarian argitaratu dituzte ikerketaren emaitzak eta ondorioak.
COVID-19aren txaplata bidezko txertoa eta beste aukera batzuk herrialde pobretuentzat
Queenslandeko Unibertsitatean (Australia) txaplata bidezko txertoa garatu dute, eta saguetan frogatu dute ohiko injekzioek baino babes hobea sortzen duela. Gainera, dosi txikiagoa behar du, giro-tenperaturan biltegiratu daiteke, eta norberak bere buruari jar diezaioke, eta osasun-profesionalik ez dagoen lekuetan erabil daiteke.
Hologenomika: ostalari eta mikrobiotaren arteko harremana argitzen
Abeltzaintzan lehentasun estrategiko bihurtu da hologenomika