Archivo: Elhuyar
ElkarOla: Hizkuntza-teknologiak lurralde adimendun, industrial, inklusibo eta eleaniztun baten zerbitzura
Euskal Herrian hizkuntza- eta hizketa-teknologien ikerketan eta garapenean dihardugun erakunde esanguratsuenen 15 urteko elkarlanaren azken emaitza da ElkarOla proiektua. Euskararako eta inguruko hizkuntzetarako teknologietan oinarrizko ikerketa egiteaz gain, ikerketa aplikatuari eta transferentzia teknologikoari garrantzia eman zaio, eta tresnak gizarteratu eta merkaturatzera ere iritsi gara. Egindako lanaren erakusgarri, hiru demo landu dira, hiru arlo estrategikotan teknologia horiek egin dezaketenaren erakusgarri.
1.200 km-ra ere bi fotoien arteko korapilatze kuantikoa mantentzea lortu dute
Fisika kuantikoan bada efektu bat non, bi partikula kuantikoki korapilatuta badaude, bata manipulatuta bestean eragiten den; ez dira elkarrekiko independienteak. Ezaugarri hori ustiatu nahian dabiltza aspaldian fisikariak, interes handia izan dezakeelako informazioa transmititzeko komunikazio-sare gisa erabiltzeak. Baina zailtasun handiak daude, partikulak elkarrengandik urrundu ahala, gero eta zailagoa baita korapilatze kuantikoa mantentzea. Duela 14 urte, korapilatze hori Danubio ibaiaren bi aldeetara mantentzea lortu zuten; duela 5 urte, 100 km-ra; eta, oraingoan, 1.200 km-ko distantzia lortu dute txinatar zientzialari batzuek.
Geneak nahieran aldatzea: non daude marra gorriak?
DNA mozteko eta itsasteko gaitasuna eskuratu genuenetik, gaitasun horiek gaixotasun genetikoak konpontzeko erabiltzea izan da gure nahia. Saiakerak egin ziren, “terapia genetiko” izenez ezagutzen direnak, baina emaitzak ez ziren itxarotakoak izan. Hala ere, azken bizpahiru urteetan, geneak konpontzeko ideia indarrarekin berpiztu da CRISPR teknikari esker
Aleazio baten superelastikotasuna frogatu dute dimentsio nanometrikoetan
Material superelastikoak gai dira % 10 deformatu eta atzera jatorrizko itxura hartzeko. Ezaugarri hori ezaguna da eskala makroskopikoan; orain, kobre-aluminio-nikel aleazio bateko gailu oso txikiak ere ezaugarri izan dezaketela frogatu dute EHUko Materia Kondentsatuaren Fisika Saileko eta Fisika Aplikatua II Saileko ikertzaileek.
…eta neandertalek sua piztu zuten
Urte luzez uste izan da gure espeziea dela sua menderatzen duen bakarra, sua pizteko gaitasuna zela beste espezieetatik bereizten gintuen ezaugarrietako bat. Neandertalek sua erabiltzen zutela erakusten duten aztarnek, ordea, kolokan jarri zuten hipotesi hori. Eztabaida ez da guztiz itzali, baina Joseba Rios Garaizar arkeologoak eta Asier Gómez Olivencia paleontologoak ez dute zalantzarik: neandertalek ere menderatzen zuten sua.
Gizakien eta roboten gizarte baterantz
Robotikan eta adimen artifizialean azken urteetan egiten ari diren aurrerapenekin, gero eta handiagoa da makinen autonomia eta adimena. Eta, horrekin batera, handitzen ari da makina horien etika bermatzeko beharra ere. Horretarako araudiak lantzen eta proposatzen ari dira hainbat gobernu eta erakunde.
Juno misioak zikloiak eta magnetismo masiboa aurkitu ditu Jupiterren
Juno misio espaziala 2011an abiatu zen Jupiter planeta erraldoirantz, eta iazko abuztuaren 27an barneratu zen lehendabiziko aldiz planetaren atmosferan. Haren orbita hain eliptikoa izanik, Jupiterren ikuspegi berriak eskaini ditu Junok planetara gerturatzean: poloen gainetik pasa da eta 5.000 kilometrora dagoen hodei-geruzan barneratu da.
Odol-zelula amak laborategian sortu dituzte
Odol-zelula amak laborategian sortzeko bi metodoren berri eman dute Nature aldizkarian argitaratutako bi lanetan. Denbora asko zeramaten mundu osoko zientzialariek hori lortu nahian. Aurrerapauso garrantzitsua izan liteke, besteak beste, terapia zelularrerako, botiken testak egiteko, eta leuzemia ikertzeko eta tratatzeko.
Garuneko tumoreen garapenean funtsezkoa den genea identifikatu dute
Biodonostia OII-ko ikertzaileek eta Donostia Unibertsitate Ospitaleko medikuek elkarlanean, garuneko minbizi gaiztoen eta aldi berean ohikoenean gakoa den gene bat identifikatu dute (SOX1), Scientific Reports aldizkarian aditzera eman dutenez.
Intuizioaren bide ilunak argitzen
lbert Einstein fisikari handiak esan zuen intuizioa dela benetan balio duen gauza bakarra. Einsteinek ez ezik, badirudi beste guztiok ere intuizio-gaitasun itzelak ikusten ditugula zientzialari, politikari eta era guztietako estratega nabarmenenen atzean. Esan genezake arazo konplexuak askatzeko behar-beharrezkoa dela intuizioa, arrazonamenduarekin eta ezagutzarekin batera. Baina zer da intuizioa? Gizakiok soilik dugun ahalmen berezi bat al da?